Graliście kiedyś w domino? No pewnie, bo kto nie grał. To jednak nie jest zwykłe domino! W ramach projektu Patterns of Europe, wspólnie z kolektywem kilku.com, zaprojektowaliśmy dla Was i stworzyliśmy niezwykłą wersję tej popularnej gry. Zamiast klasycznych pól 1-6, na kostkach naszego domina znajdziecie… ilustracje czerpiące z bogactwa motywów, wzorów i ornamentów występujących w tradycyjnym rzemiośle lubelszczyzny!
Kliknij w wybrany ornament, aby poznać jego historię i symbolikę!
Serce
Serce
Bez poruszenia serca, bez miłości z niego płynącej nie powstałoby żadne dzieło sztuki. W sztuce ludowej Lubelszczyzny serce występuje przede wszystkim jako motyw w plastyce obrzędowej i zdobniczej, wzór na ceramice oraz jako element gorsetów podlaskich, okuć kowalskich czy detali snycerskich.
W większości kultur i religii serce było synonimem miłości, miłosierdzia i współczucia, radości i smutku, sumienia i odwagi moralnej, źródłem oświecenia duchowego, prawdy, intuicji i mądrości. To symbol szczęścia i światła oraz źródło życia i siły żywotnej, siedziba duszy. Przetaczając życiodajną krew, podtrzymuje przecież życie ludzkie. Umieszczone w centrum ciała stało się symboliczny środkiem człowieka, a tym samym miejscem sacrum, mediacji z bóstwem. Wedle niektórych dawnych wierzeń bogowie zaczynali akt stworzenia od swego serca i z niego pochodziły najważniejsze dary przekazywane ludzkości.
Gwiazda
Gwiazda
Gwiazda to symbol przeznaczenia. Wierzono, że gwiazdy należą do porządku zaświatowego i jednocześnie są świetlnymi otworami w niebie. Nieprzeliczona ich liczba i nierównomierne migotanie pozwalały mniemać, że stale ich przybywa. Według przekonań ludowych wskazywało to na to, iż każdy ma swoją gwiazdę na niebie, która pojawia się przy jego narodzinach i gaśnie po śmierci, spadając. Jej barwa określała człowieka, który był z nią utożsamiany. Ciemna wskazywała na zbliżającą się śmierć, jasny blask był dobrą wróżbą, a świecąca na czerwono łączyła się z osobą świętego męczennika.
Jasna gwiazda betlejemska prowadzącą mędrców-magów ze Wschodu wskazywała na szczęście i nadzieję, tym samym na narodzenie, czystość, przewodnictwo duchowe, natchnienie. Gwiazda w odniesieniu do Chrystusa miała związek z kulturą Wschodu także poprzez to, iż królowi oddawano tam należny hołd, nazywając go Gwiazdą lub Słońcem. Czasami Gwiazdą Poranną określano Maryję, która, wydając na świat Syna Bożego, poprzedziła pojawienie się Mesjasza-Słońca. W Biblii gwiazda pięcioramienna symbolizowała klucz do Królestwa Niebieskiego.
Obserwacja gwiazd była pomocna w odmierzaniu rytmu przemian dnia i nocy. Wigilia rozpoczynała się od pojawienia pierwszej gwiazdy na wieczornym niebie. Z obserwacji nieba wyprowadzano także liczne przepowiednie gospodarskie, np. „Jeżeli w Boże Narodzenie dużo gwiazd na niebie, to będzie urodzajny rok”.
W regionie lubelskim motywem gwiazdy ozdabiano pisanki i ceramikę. Pojawiała się także w wycinance i hafcie ludowym oraz jako ornament kowalski i snycerski.
Drzewo
Drzewo/Kwiaty
Wybrane motywy zaczerpnięto z ceramiki z Łążka. Drzewo w zdobnictwie występowało także jako ornament w malarstwie, malowance (m.in. na skrzyniach wiannych), rzeźbie, snycerce, hafcie i różnych wyszyciach, zdobieniach skórzanych elementów stroju, na wycinance i pisance. Przybierało formę: drzewa, krzaka, bukietu w wazonie czy koszyku, gałązki, liścia, kwiatu – w stylizacji jodły lub świerku, paproci i najrozmaitszych gatunków roślin, kwiatów i krzewów, częściej fantastycznych niż naśladowanych z natury. Samo zdobienie określano „drzewko”, „wazon”, „kwiatki”, „łapki”, „różyczki”, „rózga”, „gałązka”.
W każdej religii, kulturze czy przekazach ludowych spotykane było drzewo: drzewo święte, drzewo rajskie, drzewo wiecznie zielone, drzewo wiadomości dobrego i złego czy drzewo życia dające nieśmiertelność. Uznawano je za oś świata (axis mundi), gdyż stanowiło połączenie podziemnych sił chtonicznych (korzenie) i niebiańskich sfer kosmicznych (korona) z życiem na ziemi (pień). Drzewo czerpiąc ze wszystkich „elementów” przyrody (korzenie w ziemi i wodzie, korona w promieniach słońca i w powietrzu) oznaczało długowieczność, płodność i siłę życiową.
W kulturze prasłowiańskiej czczono drzewa (głównie drzewa liściaste: dęby, brzozy, lipy) i święte gaje, które uważano za siedzibę bóstw, gdzie każde bóstwo miało w nich poświęcone sobie drzewo. W początkowym okresie chrześcijaństwa na ziemiach polskich modły i ofiary sprawowano pod drzewami. Do tej pory czci się drzewa, którym tradycja przypisuje różne święte znaki, np. ukazanie się Matki Bożej czy świętych, usłyszane orędzie. Miejsca i zdarzenia upamiętniają zwykle kapliczki nadrzewne, a krzyże przydrożne czy figury kamienne obsadzone są przeważnie drzewami i kwitnącymi krzewami.
Kontakt z drzewem – dotknięcie pnia czołem, dłonią, całym ciałem – miał dawać człowiekowi spokój wewnętrzny, właściwą drzewom siłę i witalność. Według wierzeń między ludźmi i drzewami zachodziły związki pokrewieństwa, inspirujące do twórczego działania. W dniu urodzin dziecka sadzono np. drzewo: dąb lub klon dla chłopca, brzozę czy lipę dla dziewczynki. Szybki i bujny wzrost tych drzew był gwarancją zdrowia i powodzenia kojarzonej z nim osoby; złym znakiem było ich marnienie i usychanie. Drzewo towarzyszyło człowiekowi od jego narodzin aż do śmierci: kołyska dla nowo narodzonego dziecka, łoże dla świeżo zaślubionych nowożeńców oraz trumna dla zmarłego.
W polskiej kulturze ludowej, nie tylko na Lubelszczyźnie, z drzewem życia kojarzona była podłaźniczka i choinka, rózga weselna zrobiona z sosny i kolorowo przybrana, palma wielkanocna, zielona gałąź gaiku (maiku), gałęzie brzozy związane z Zielonymi Świątkami i świętem Bożego Ciała, także przystrojona wiecha na szczycie ukończonego domu. Wiązało się to z zapożyczeniem od drzewa jego sił witalnych, obfitości i mocy sprzyjających ludziom.
Kwiaty
Swastyka
Swastyka
Swastyka, przypominająca kształtem krzyżujące się błyskawice, łączyła w sobie symbolikę krzyża i koła (cztery osie o tym samym kierunku rotacji). Zwano ją krzyżem łamanym lub crux gammata (gdyż tworzą ją cztery odwrócone greckie litery gamma). Znak ten znany był od czasów paleolitu jako życzliwy znak solarny (zagięte ramiona to strumienie światła, promienie słońca oświetlające ziemię). Występowała niemal we wszystkich kulturach pierwotnych i starożytnych. Bywała symbolem bogiń i związanej z nimi płodności. Pierwsi chrześcijanie umieszczali ją na przedmiotach sakralnych. Była talizmanem przynoszącym szczęście.
Symbol ten, jako dysk Słońca, występował na wszystkich kontynentach. Za każdym razem oznaczał przychylność bogów, dążenie do sukcesu, zwycięstwo w walce, dobre plony. Grawerowano ją na amuletach w celu ochrony przed czarną magią i demonami. Kreślona na domach miała odstraszyć wszelkie zło pojawiające się na świecie, jak i chronić domostwo przed niszczycielskim wpływem pogody. Znak swastyki był m.in. symbolem Swaroga, słowiańskiego boga Słońca; zwano ją swarga (swarzyca, swarożyca). Rzeźbiono na przedmiotach domowego użytku i broni.
Rozeta
Rozeta (Gwiazda heksapentalna)
Róża to symbol wieczności, słońca, gwiazdy, życia, atrybut bogiń miłości, płodności, poranka i wiosny. W chrześcijaństwie była symbolem dobroczynności i miłości Boga oraz atrybutem m.in. Marii. Czerwona róża symbolizowała męczeństwo, w szczególności Jezusa, ze względu na krwisty kolor i pięciokrotność okwiatu (związek z pięcioma ranami) oraz kolce nawiązujące do korony cierniowej.
Ornament kwiatowy przypominający różę malowany na ciemnogranatowym tle powyżej głównego przedstawienia, był cechą formalną obrazów na szkle z grupy XIX-wiecznych ośrodków lubelskich.